Kronika

Żory – miasto w województwie katowickim,
położone w Kotlinie Raciborsko-Oświęcimskiej, w rejonie Rybnickiego Okręgu
Węglowego w pobliżu Lasów Pszczyńskich.

Dzisiejsza zniekształcona nazwa miasta
pochodzi z rodowodu prasłowiańskiej osady żarskiej, która w zlatynizowanych
formach średniowiecznej dokumentacji zachowała rodzimy rdzeń nazewnictwa Sar
względnie Żar. Na przestrzeni minionych wieków przybierała ona różnorodne
nomenklatury, ażeby ostatecznie po pierwszej wojnie światowej stanąć w
rzędzie miast polskich pod nazwą Żory.

Nazwa osady zrodziła się w okolicznościach pogańskiego kultu ognia, kiedy to
lud palił ciała zmarłych na stosie a prochy ich grzebał w urnach. W pogańskim
kulcie pogrzebowym zachodziła zależność wynikająca ze wspólnoty miejsca żalu
i żaru z tego powodu, że Słowianie miejsca grzebania prochów zwali
„Żalami”, a miejsca palenia zmarłych ciał „Żarami”. Stąd
utrwaliły się nazwy slowiańskich osad: Żale lub Żary. Obie wskazują, że
geneza nazwy miasta powstała na gruncie ognia za czym przemawia słowiański
źródłosłów „Żar”.* Powstałe w takich okolicznościach osady, należą
do najstarszych i sięgają przełomu VII wieku.

Deformacja nazwy w XIX wieku była prawdopodobnie wynikiem silnej germanizacji
Śląska w tym okresie.

Pierwsze wzmianki źródłowe dotyczące Żar
pochodzą z 1175 r.* Zachowany w archiwum dokument założenia miasta Żar
stwierdza, że w 1272 roku książe raciborski Władysław nadał Żarom prawa miejskie.
Miasto otrzymało herb symbolizujący fundatora i jego uprawnienia. Na
dwupolowej tarczy, w jej lewym polu na niebieskim tle widnieje orzeł,
oznaczający że założcielem grodu był piastowski książe śląski. Na drugim polu
figuruje czerwony, książęcy miecz, ostrzem skierowany ku dołowi, wskazujący
na jego atrybut prawożądności i obronności.

Myśl tę wyraża tekst łacińskiego dokumentu „rolentez nostrae terrae et
cytatum monitionibus subenire, ex maturo et praido consilio nostrorum militum
in haereditate, guae SARI volgareyter nominatur decrerimus construere
civitatem”.*

* Informator T.M.R.Ż. z
lipca 1958 r. „Narodziny obronnego miasta Żar.”

* Dokument Henryka Brodatego z 1175 r. dotyczący właściciela żarskiego Mikory

* Informator T.M.R.Ż. z lipca 1958 r.

Żary już wtedy były znaczną osadą,
otoczoną murem warownym, leżącą na ważnym szlaku handlowym. Rozwijało się w
niej rzemiosło zagraniczne w cechy. Budownictwo miało charakter drewniany,
oparty na słowiańskich założeniach architektonicznych. Groxne pożary kilkakrotnie
niszczyły drewnianą zabudowę miasta. Jak podają kroniki strażackie, pierwszy
pożar wybuchł jesienią 1454 roku, strawił on całe miasto. Następny-18
sierpnia 1583 rokku, zniszczył połowę grodu od strony Bramy Górnej, wraz z
kościołem parafialnym. Najstraszliwszy z nich miał miejsce 11 maja 1661 roku,
zmienił miasto w zgliszcza. Kolejny z wielkich pożarów wybuchł 11 maja 1702
roku. Spłonęło wtedycentrum i budynki wielu bocznych uliczek.*

Od tego czasu corocznie w dniu 11 maja odbywa się uroczysta procesjadookoła
rynku żorskiego.

W mieście, aż do początku XIX wieku
przeważała gotycka architektura drewniana. Wzdłuż rynkowych ulic ciągnęły się
drewniane podziemia słupowe względnie pułapowe.

Sredniowieczny Rynek, drewniany kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii
Panny, szpitalna kaplica św. Mikołaja, gotycki ratusz oraz zabytkowe domy
były ozdobą miasta. Jego architektoniczną szatę zniszczył kolejny pożar w
roku 1807.* W czasie pożaru spłoną między innymi szpital z kaplicą św.
Mikołaja oraz drewniany kościół.

Odbudowy miasta dokonał budowniczy z
Raciborza Bogusław Czech.

Początki pierwszego w Żorach koscioła nie
są znane, jednakże przekazana tradycja mówi, że wieś żorska posiadała
parafialny kościół. Fakt ten potwierdza historyczną dokumentacją z XII wieku.
Papież Celestyn III mocą wydanej bulli w Lateranie dnia 9 kwietnia 1193 roku,
biorąc pod opiekę klasztor Kanoników Regularnych na Piasku, we Wrocławiu,
zatwierdza w jego uposażeniu wieś w Żarach z kościołem w łacińskim zapisie
„Villam in zarist cum ecelesia”.* Identyfikując kościół w Żalach z
kościołem w Żarach* możemy wnioskować, że mógł on powstać w pierwszych latach
czrześcijaństwa Polski Bolesławowskiej. Pirwsze kościoły w Polsce,
powstałybowiem w miejscach dawnych kultów pogańskich. Hipotezę tę potwierdz
równiż dokument z 1223 r. w łacińskiej nazwie „Ecclesia de Sale”.
Jego fundatorem był prawdopodobnie Piotr Włast.

* Brunon Przeliorz
O.S.P.-Żory „Kronika pożarów i pożarnictwa cz. I do roku 1939.

* Tamże.

* K. Maleczyński-Codex Diplomaticus nec non apistolaris silesiae t. I str.
179.

* Tamże t.III str. 7.

Mówi o tym dokument Henryka Brodatego z
1175 r. dotyczący właściciela żarskiego folwarku magnata śląskiego Mikory.
Istniejąca tam wzmianka mówi iż ów… „wyposażył kościół fundacji Piotra
Własta ziemią, 25 końmi, 6 wołami i 30 świniami”.*

Kościół usytuowany był w południowym łuku
murów obronnych w pobliżu ówczesnej Bramy Krakowskiej (dzisiejsze okolice
Dolnego przedmieścia). Nad kościołem wznosiła się wieżyczka z jednym dzwonem.
Przylegały do niego zakrystia i cmentarz.*

W roku 1661 w czasie wielkiego pożąru
kościół spłonął. Ponieważ jego tradycja sięgała średniowiecza, odbudowano go,
zatrzymując wezwanie Wniebowstąpienia N.M.P. Pdczas drugiego pożaru w 1807 r.
uległ on zupełnemu zniszczeniu. Na jego miejscu wybudowano kaplicę zwaną
„Kościółkiem”.

Innym świadectwem sredniowiecznej
przeszłości miasta jest kamienny krezyż zlokalizowany obecnie na starym
cmentarzu. Wykuty jest z jednej kamiennej płyty. Na podstawie analogii
krzyżów występujących na Dolnym Śląsku nazwano go Krzyżem Pokutnym. Zenon
Laskowski opierając się na dokumentacji historycznej* twierdzi, że spełniał
on w średniowieczu funkcję znaków granicznych między posiadłościami
klasztornymi.

Drugi kościół parafialny powstał w XIII
wieku. Dowodem na to są zachowane w jego murach wątki wendyjskiego układu
cegieł, wskazują na to, że budowa kościoła przebiegała równocześnie z
fortyfikacyjnymi robotami miasta. Także wezwanie św. Filipa i Jakuba jest
szczególną dokumentacją jego narodzin. Fundację kościoła odnosi się do
opolskich Piastowiczów, księcia Władysława i jego następcy Przemysława.
Zlokalizowano go orientacyjnie pośrodku północnej owalnicy miasta. Jego położenie
obok obronnych murów, oraz monumentalna budowla sprawiły, że współdziałał
przy obronie miasta w latach 1345, 1433 i 1473.

Przodująca pozycja żorskiej parafii, jako
jednej z najstarszych na Sląsku została usankcjonowana już w pierszej połowie
XIV wieku siedzibą dekanatu, któremu terytorialnie podlegała niemal cała
ówczesna ziemia rybnicka o obszarze 775 km. z 25 parafialnymi kościołami również
rybnickim i wodzisławskim.*

Kościół utrzymany jest w stylu gotyckim.
Jego oryginalną cechą jest okazała pięcioprzęsłowa budowa halowa o trzech
nawach równej wysokości z wydłużonym czteroprzęsłowym presbiterium.

Nawę kościelną zdobi sklepienie krzyżowe.
żebrowe, wspierające się na wysmukłych ośmiobocznych firanach, a fasadę
wyróżnia gotycki portal. Spośród wielu reliktów zachowanych z dawnej
przeszłości, na uwagę zasługują monstrancje kielichu i pacyfikaly z XV i XVI
wieku o wielkich walorach artystycznych i zabytkowych*. Ze względu na na swą
wysoką rangę zabytkową żorska parafia zaliczana jest do najstarszych pomników
przeszłości Górnego Śląska.

Szczegówowe informacje dotyczące historii
miasta i jego zabytków sakralnych znajdują się w archiwum miejskim i archiwum
parafialnym w Żorach.

W wyniku działań II wojny światowej Żory
zostały zostały zniszczone w 82%*. Po roku 1945 nastąpiły trudne lata
odbudowy całokształtu życia w mieście. Na podłożu bogatych tradycji świeckich
i religijnych zrodziła się nowa historia związana z rozbudową osiedlową.
Wokół Żor powstały nowe kopalnie stwarzające nowe, ogromne ilości wolnych
miejsc pracy. Rozpoczęła się szeroka akcja imigracyjna ludności. Decydującym
motywem była dobra sytuacja socjalno-bytowa stworzona w tym okręgu. W latach
70-tych nastąpił gwałtowny wzrost liczby ludności. Powstały osiedla: 700
lecia w latach 1970-73, os. 30-stolecia PRL w latach 1972-75, os. W.
Pstrowskiego w l. 1974-79, os. Powstańców Śląskich w l. 1975-78 i Wł.
Pawlikowskiego w l. 1980-83 oraz Sikorskiego w l. 1779.

W r. 1979 rozpoczęto budowę trzeciego kościoła p.w.Św. Stanisława. Plany
nowej świątyni sporządził architekt inż. Głuch, a budowę prowadzili kolejno:
dziekan żorski ks. Jan Szewczyk, ks. Kazimierz Kopeć, ks. Jan Anders.

W tym samym roku, w południowo-zachodniej
części miasta zaczęło powstawać największe os. im. Władysława Sikorskiego. Od
północy jego granicę stanowi nowo zrealizowana, dwupasmowa ulica Średnicowa.
Od południa ulica Okrężna-Południowa. Od zachodu dwupasmowa ulica
Nowoboryńska. Od wschodu teren budowy dochodzi do trasy E-16. Liczbę
mieszkańców osiedla w r. 1988 szacuje się na ok. 12.0008*

*1. J. Skórkowska-Sinolarska
„Gotyckie złotnictwo kościelne woj. śląskiego”.

*2. Dane zamieszczone w Muzeum Ziemi Żorskiej.

*3. Dane na podst. statystyki ludnościowej znajdujące się w Administracji
Osiedlowej.

Społeczeństwo zamieszkujące dane osiedle,
to przeważnie ludność napływowa z całego kraju o zróżnicowanej strukturze
kulturowo-obyczajowej. Na tym tle dochodzi często do konfliktów i
nieporozumień społecznych. Procesy adaptacyjne i stabilizacyjne nowoprzybyłych
rodzin utrudnia skomplikowana sytuacja polityczna i gospodarcza kraju, jaka
wytworzyła się w latach 80-tych.Większość mieszkańców to ludzie ochrzczeni,
wierzący i praktykujący. W miarę rozwoju dzielnicy i wzrostu liczby
mieszkańców zaistniała potrzeba stworzenia nowego miejsca modlitwy.

W związku z tym dn. 30. 04. 1983
macierzysta parafia św. Filipa i Jakuba zwróciła się z prośbą do prezydenta
miasta o wydanie zezwolenia na budowę kaplicy mszalnej. Wybrano teren w
narożu ulicy E-16 i drogi Średnicowej.

Podczas poświęcenia kościoła pw. św.
Stanisława w dn. 12. 05. 1984 r. biskup ordynariusz Herbert Bednorz
poinformował wiernych o planach budowy nowej świątyni, przedstawiając na jej
proboszcza ks. Stanisława Garbocza.

Dnia 03. 10. 1984 r. przyjęto działkę pod
budowę i przystąpiono do zagospodarowania placu.

Plany sporządził inż. Piotr Mirecki, a
firmował zasłużony mieszkaniec Starych Żor Alojzy Dudek.

Na plac budowy oprócz księdza proboszcza
przybyło trzech wiernych. Po ogrodzeniu parceli przystępiono do zagospodarowania
terenu, usunięcia namułów w dole podstawowym, oraz odprowadzenia wód
powierzchniowych. Z uwagi na bardzo trudny teren i brak drogi dojazdowej
prace przygotowawcze wymagały dużego wkładu pracy. Na podkreślenie zasługuje
fakt ogromnego hartu i zaangażowania nielicznej grupy
„budowniczych”. Jedną z pierwszych inwestycji był zakup samochodu
ciężarowego Star-28.

10. 06. 1985 podczas uroczystej mszy św.
w kościele św. Stanisława nastąpiło poświęcenie ksiąg wieczystych.

08. 09. 1985 r. na placu budowy odprawiono mszę św. podczas której dziekan
żorski ks. Jan Szewczyk dokonał poświęcenia placu i krzyża. Mszę celebrowali:
ks. proboszcz Stanisław Garbocz, ks. Czesław Nowak, ks. Karol Wojtek, ks. Jan
Piątek, delegacja górników i kolejarzy oraz schola z par. św. Stanisł.
Kazanie wybłosił dziekan żorski ks. Jan Szewczyk.

W sierpniu 1985 r. rozpoczęto budowę
baraku i pomieszczeń magazynowych. Barak wznoszony był z myślą o
przeznaczeniu go na tymczasową kaplicę mszalną.

10. 11. na placu budowy odbyło się
spotkanie biskupa wizytatora Jana Kurpasa z mieszkańcami osiedla. Mimo złej
pogody w spotkaniu uczestniczyła liczna grupa parafian. Budynek został oddany
do użytku w stanie surowym zimą 1985 r. Równocześnie z budową baraku
postępowały prace drenażowe wód podskórnych, wykonywane przez firmę pana
Kacprzaka.

Pod koniec kwietnia 1986 r. przystąpiono do tynkowania i budowy ołtarza.

29. 05. 1986 r. w uroczystości Bożego
Ciała odprawiono w kaplicy pierwszą mszę św. Celebrowali ją: ks. bp. Damian
Zimoń, ks. proboszcz Jan Andres i dziekan żorski ks. Jan Szewczyk. Obecni
byli wszyscy księża żorskiego dekanatu, a także zaproszony przez ks. Garbocza
proboszcz jego rodzinnej parafi ks. Jnfułat Edward Tobola. Po uroczystej mszy
ks. bp. Damian Zimoń poświęcił nowe miejsce wspólnej modlitwy błogosławiąc
ks. proboszczowi i wszystkim wiernym.

Złotymi literami w dzieje rodzącej się
parafi wpisał się dzień 27. 09. 1986 r. Wtedy to liczna grupa parafian udała
się na Jasną Górę z obrazem Matki Bożej Częstochowskiej, gdzie nastąpiło
uroczyste poświęcenie obrazu. Poświęceniu towarzyszyło uroczyste triduum,
którego tematem był kult M. B. Częstochowskiej w naszej Ojczyźnie. Po
powrocie pielgrzymi zostali przywitani z radością przez oczekujących wiernych
i przy śpiewie pieśni „O Maryjo witam Cię” wprowadzono obraz do
tymczasowej kaplicy mszalnej. Tam w obecności wszystkich księży dekanatu
żorskiego i parafian odbyła się intronizacja obrazu, którego autorem jest
artysta plastyk Krzysztof Dublewski.

Nowowybudowana tymczasowa kaplica jest
kształtu prostokątnego.

Jej długość wynosi 30 m,
a szerokość 12 m.
Ma 8 okien i 2 drzwi. Posiada część przeznaczoną do odprawiania mszy i 2
salki katechizacyjne.

Wnetrze kaplicy zdobi obraz Miłosierdzia Bożego, pedzla Krzysztofe
Dublewskiego. W prawym skrzydle nawy umieszczono obraz M. B. Częstochowskiej.

Po lewj stronie wisi krzyż, pod którym usytuowano makietę przyszłego
kościoła. Młoda parafia posiada zabytkową fisharmonię i podstawowy sprzęt
liturgiczny. Od czasu poświęcenia msze św. odbywają się regularnie: 1 raz w
dni powszednie i 3 razy w niedziele i święta.

Do budowy właściwej kaplicy mieszkalnej
przystąpiono w marcu 1987 roku. Sprowadzony rzeczoznawca dr. Henryk Kawalec
ocenił gęstość poduszki piaskowej w dole podstawowym. Po pozytywnym odczycie
badań podłoża 24. 03. 1987 r. przystąpiono do szalowania ławi zalania ich
betonem.

Z dniem Niedzieli Zmartwychwstania
Pańskiego 19.04.1987 r. na mocy dekretu kan. 5/6 L etygowano parafię
tymczasową p. w. Miłosierdzia Bożego przy budującym się kościele na osiedlu
W. Sikorskiego. Administratorem tymczasowej parafii mianowano ks. Stanisława
Garbocza. Jemu też powierzono organizowanie całego duszpasterstwa,
katechizacji i administracji parafialnej.

Głęboka działalność duszpasterska ks.
proboszcza wywarła ogromny wpływ na całokształt życia mieszkańców, scalając
osiedleńców z miejscową ludnością.

W maju 1987 r. społeczeństwo osiedla
przeżyło wielkie święto. Około 150 dzieci katechizowanych przez ks.
proboszcza Stanisława Garbocza przyjęło I Komunię św. Dzieci przystąpiły do
Sakramentu w dwóch grupach: 1 grupa 10.05., a druga 17.05. Uroczystość uświetnił
swoją obecnością ks. biskup Damian Zimoń.

Równolegle w imponującym tempie
przebiegały prace budowlane. Pod koniec maja 1987 r. przystąpiono do
szalowania ścian głównych całego podziemia i stropu głównego. Dzięki ofiarnej
pomocy parafian prace, łącznie z zabetonowaniem ścian i stropów zakończono
19.10.1987 r. Ciepła jesień umożliwiła również zabetonowanie głównych słupów
nośnych wieży kaplicy i wykonanie schodów wyjścia głównego. Prace ukończono
16.11. 1987 r.

W tym roku katechizacją objęte były 34 grupy dzieci: 4 oddziały klas ósmych,
5 oddziałów klas siódmych, 10 oddziałów klas trzecich i 15 oddziałów klas
drugich. Łącznie ponad 1000 dzieci.

Katechezę prowadzili: ks. Eugeniusz
Durczok, ks. Stanisław Garbocz, katechetka Barbara Krzysiak i katecheta Roman
Michalik. Dzieci klas drugich przyjęły swoją I Komunię św. w 4 grupach:
17.04., 24.04., 31.04. i 08.05. 1988 r.

Uroczystość I Komunii św. zbiegała się z
intronizacją drugiego obrazu – Miłosierdzia Bożego. Poświęcenie odbyło się
10.04.1988 r. podczas uroczystej sumy odpustu parafialnego. Poświęcenia
dokonał sumista odpustowy ks. kanclerz rodzimej kurii mgr Wiktor Skworc. Od
tego dnia zapoczątkowane zostały nabożeństwa do Miłosierdzia Bożego, które
odbywają się w każdy trzeci piątek miesiąca.

W tym samym czasie wznowiono prace
budowlane, 14.04.1988 r. o godz. 9.11 położono pierwszą cegłę pod murowanie
ścian.

Do pomocy w pracy duszpasterskiej w 1988
r. dekretem ks. biskupa Damian Zimonia zostali przydzieleni kolejno: ks.
Antoni Dewor od 15.07. – 31.08. oraz ks. Leonard Malorny od 01.09.1988 r. Z
dniem tym podjęła swoją pracę katechetyczną nowa katechetka Ilona Gałaszek.

W roku tym w parafii było katechizowanych
17 grup klas drugich, 12 grup klas trzecich, 10 grup klas czwartych, 5 grup
klas siódmych i 4 grupy klas ósmych, cała młodzież szkół ponadpodstawowych.

06.09.1988 r. zakończono prace murarskie,
łącznie z betonowaniem stropów I kondygnacji. 22.09 zaszalowano wieżę. W
dniach od 24-27.10 zabetonowano ją, kończąc tym prace roku 1988. Efektem była
uroczysta pasterka odprawiona w budowanej właściwej kaplicy mszalnej. Msza
zwiastująca Narodzenie Chrystusa na rok 1989 odprawiona została przez ks.
proboszcza Stanisława Garbocza. Celebrował ks.Leonard Malorny.

W marcu 1989 r. mocno przeżywaliśmy
rekolekcje Wielkopostne wygłoszone przez ks. dr. Jana Szklorza. Dotyczyły one
kultu Miłosierdzia Bożego. Następnym, ważnym wydarzeniem religijnym tego roku
była pierwsza na terenie os. Pstrowskiego procesja uświetniająca radosne św.
Bożego Ciała. Prowadził ją ks. proboszcz Stanisław Garbocz.

Piękne ołtarze zbudowane przez parafian,
przystrojone zielenią i kwiatami wpłynęły na istotne przeżycie tego
wspaniałego święta.